یکی گفت که اینجا چیزی را فراموش کرده ام ( خداوندگار) فرمود که در عالم یک چیزست که آن فراموش کردنی نیست . اگر جمله چیزهارا فراموش کنی و آن را فراموش نکنی باک نیست و اگر جمله را به جای آری و یاد داری و فراموش نکنی و آن را فراموش کنی ، هیچ نکرده ایی. هم چنانک پادشاهی تو را به ده فرستد برای کاری معین ، تو رفتی و صد کار دیگر گزاردی . چون آن کار را که برای آن رفته بودی نگزاردی ، چنان است که هیچ نگزاردی. پس آدمی درین عالم برای کاری آمده
است و مقصود آن است، چون آن نمی گزارد ، پس هیچ نکرده است. خداوند می فرماید : ” آن امانت را بر آسمان عرض داشتیم ، نتوانست پذیرفتن. بنگر که از او چند کارها بر می آید که عقل درو حیران می شود . سنگ هارا لعل و یاقوت می کند ، کوه ها را کان زر و نقره می کند ، نبات زمین را در جوش می آوردو زنده می گرداند و بهشت عدن می کند. زمین نیز دانه را می پذیرد و می رویاند ، این همه می کنند اما از ایشان آن یکی کاربر نمی آید ، آن یک کاراز آدمی برآید
پس از آدمی آن کار برآید که نه از آسمان بر می آید و نه از زمین و نه از کوه . چون آن بکند ستمکاری و نادانی ازو نفی شود . اگر تو گویی که اگر آن کار نمی کنم در عوض چندین کار از من برآید . آدمی را برای آن کارهای دیگر نیافریدم . هم چنان باشد که تو شمشیر پولاد هندی گرانبهایی که در خزاین ملوک یابند را آورده باشی و ساطور گوشت گندیده کنی که من این تیغ را معطل نمی دارم به وی چندین مصلحت به جای آرم یا دیگ زرین را بیاوری و در وی شلغم بپزی که به ذره ایی آز آن صد دیگ به دست آید یا کارد مجوهر را میخ کدوی شکسته کرده ای که من مصلحت می کنم و کدو را بر وی می آویزم .
جای افسوس و خنده نباشد ؟ چون کار آن کدو با به میخ چوبین یا آهنین که قیمت آن به پولی است بر می آید ، چه عقل باشد کارد صد دیناری را مشغول آن کردن ؟ حق تعالی تو را قیمت عظیم کرده است و می فرماید :
تو به قیمت ورای دو جهانی چه کنم قدر خود نمی دانی
مفروش، خویش را ارزان که تو بس گران بهایی
حق تعالی می فرماید که من شما را و اوقات و انفاس شما را و اموال و روزگار شما را خریدم که اگر به من صرف شود و به من دهید بهای بهشت جاودانی است . قیمت تو پیش من این است اگر تو خود را به دوزخ فروشی،ظلم بر خود کرده باشی هم چنانکه آن مرد کارد صد دیناری را بر دیوار زد و برو کوزهای یا کدویی آویخت .
اگر تو بهانه می آوری که من وقت خود را به کارهای عالی صرف می کنم ، علوم فقه و حکمت و منطق و نجوم و طب و غیره تحصیل می کنم ، آخر این همه برای تست . اگر فقه است برای آن است تا کسی از دین تو نان نرباید و جامه ات را نکند و تو را نکشد تا تو به سلامت باشی و اگر نجوم است احوال فلک و تاثیر آن در زمین از ارزانی و گرانی و خوف و امن همه تعلق به احوال تو دارد هم برای تست و اگر ستاره است از سعد و نحس به طالع تو تعلق دارد و هم برای تست چون تامل کنی ، اصل تو باشی و این همه فرع است. تو را که اصلی بنگر که چه( عروج و هبوط) بالا رفتن وپایین آمدنی در عالم ارواح و سعد و نحس و نفع و ضرر باشد که فلان روح آن خاصیت دارد و ازو این آید ، فلان کار را می شاید ترا، غیر از این غذای خواب و خور غذای دیگرست.
درین عالم آن غذا را فراموش کرده ای و به این مشغول شده ای وشب و روز تن را می پرورانی. آخر این تن ،اسب تست و این عالم آخُر اوست و عذای اسب غذای سوار نباشد . اورا برای خود خواب و خوری است و تنعمی است . اما سبب آنکه حیوانی و بهیمی بر تو غالب شده تو بر اسب در آخُر اسبان مانده ای و در صف شاهان و امیران عالم بقا نداری ؛ دلت آنجاست اما چون تن غالب است حکم تن گرفته ای و اسیر او مانده ای .
هم چنانکه مجنون قصد دیار لیلی کرد ، اشتر را آن طرف می راند تا هوش با او بود چون لحظه ای مستغرق لیلی می گشت و خود را و شتر را فراموش می کرد . اشتر را در ده بچه ای بود ، فرصت می یافت و باز می گشت و به ده می رسید ، چون مجنون به خود می آمد دو روز راه بازگشته بود و هم چنین سه ماه در راه بماند ، عاقبت افغان کرد که این شتر بلای من است و از اشتر فروجست و روان شد

برگرفته از کتاب فیه مافیه -جلال الدین محمد بلخی